از ني انبان و دهل تا رقص ليوا و آيين زار در سفر فرهنگي به قشم با تخفيفان قشم
موسيقي محلي قشم فقط چند آهنگ شاد براي سرگرمي مسافران نيست، بلكه زبان زنده مردم جزيره است و هر نغمه آن روايتي از صيد، سفر دريايي، جشن و روزهاي سخت زندگي در جنوب ايران به حساب مي آيد. وقتي شب در ساحل يا حياط يك خانه بومي مي نشينيد و صداي ني انبان و دهل را مي شنويد، انگار تاريخ دريانوردان و صيادان قشم جلوي چشم شما زنده مي شود.
در سال هاي اخير بسياري از مسافران متوجه شده اند كه اگر فقط به ديدن جاذبه هاي طبيعي و خريد سوغاتي بسنده كنند، بخش مهمي از روح جزيره را از دست مي دهند. موسيقي محلي قشم و رقص هاي بومي آن، همان چيزي است كه سفر را از يك تور عادي به يك تجربه عميق فرهنگي تبديل مي كند. شركت در يك شب موسيقايي يا تماشاي يك اجراي محلي باعث مي شود تصوير قشم در ذهن شما تا مدت ها بماند.
موقعيت جغرافيايي قشم باعث شده اين جزيره در طول تاريخ محل رفت و آمد دريانوردان و بازرگانان بسياري باشد. همين رفت و آمد، نغمه ها و ريتم هاي متنوعي را به موسيقي محلي قشم اضافه كرده است. در بسياري از آهنگ ها مي توانيد رد پاي تاثير موسيقي آفريقايي، عربي و نغمه هاي قديمي جنوب ايران را هم زمان بشنويد. اين تركيب منحصر به فرد سبب شده موسيقي محلي قشم هويت مخصوص به خود را داشته باشد.
بر خلاف موسيقي شهري كه معمولا براي اجرا در سالن و ضبط حرفه اي طراحي مي شود، موسيقي محلي قشم در دل زندگي روزمره شكل گرفته است. ترانه ها در قايق، كنار تورهاي صيد، در مراسم مذهبي و در جشن هاي كوچك و بزرگ روستاها خوانده شده اند. براي همين است كه وقتي در يك اجراي اصيل شركت مي كنيد، حس مي كنيد بخشي از زندگي واقعي مردم را لمس كرده ايد نه فقط يك نمايش براي گردشگر.
موسيقي محلي قشم براي مردم فقط يك سرگرمي نيست، بلكه راهي براي بيان احساسات و بيان شكرگزاري است. در گذشته وقتي صيادان بعد از روزي سخت به روستا برمي گشتند، دور هم جمع مي شدند، ساز مي زدند و مي خواندند تا خستگي را از تن خود بيرون كنند. ترانه هايي درباره امواج خروشان، روزهاي بي صيد، خطرهاي دريا و اميد به رحمت خدا در بين مردم رواج داشته و هنوز هم رد آن را در اجراهاي امروزي مي توان ديد.
يكي از مهم ترين زمان ها براي شنيدن موسيقي محلي قشم، جشن نوروز صياد است. در اين روز صيد متوقف مي شود تا دريا فرصتي براي استراحت و بازسازي داشته باشد و مردم با لباس هاي رنگي، موسيقي، رقص و دعا به ساحل مي روند. اگر سفر خود را با تاريخ برگزاري اين جشن هماهنگ كنيد، مي توانيد فضايي را تجربه كنيد كه در آن موسيقي، آيين، احترام به طبيعت و شادي در كنار هم قرار گرفته اند.
وقتي صحبت از موسيقي محلي قشم مي شود، اولين سازي كه به ذهن مي رسد ني انبان است. اين ساز بادي با صداي كشيده و پر حجم، ملودي اصلي بسياري از آهنگ هاي محلي را اجرا مي كند و فضايي پر شور مي سازد. در كنار آن، دهل و ساير سازهاي كوبه اي ريتم را شكل مي دهند و به بدن ها فرمان حركت مي دهند. تركيب ني انبان و سازهاي كوبه اي باعث شده اين موسيقي براي رقص هاي گروهي بسيار مناسب باشد.
سازهاي ديگري مانند دايره، دمام و انواع سازهاي دست ساز محلي نيز در اجراها حضور دارند. آموزش اين سازها معمولا به شكل سينه به سينه انجام مي شود؛ نوجوانان در كنار بزرگ ترها مي نشينند، تماشا مي كنند، دست مي زنند و كم كم خودشان وارد حلقه نوازندگان مي شوند. همين روش انتقال غير رسمي، باعث شده هويت بومي و اصالت موسيقي محلي قشم حفظ شود و از تبديل شدن به يك محصول كاملا تجاري دور بماند.
رقص هاي محلي قشم براي بسياري از مسافران جذاب ترين بخش سفر هستند. اين رقص ها فقط چند حركت هماهنگ نيستند، بلكه آيين هاي پر معنايي هستند كه ريشه در باورها و تاريخ مردم جزيره دارند. رقص ليوا مشهورترين آن ها است؛ شركت كنندگان در يك حلقه دور هم مي ايستند، ني انبان ملودي را مي نوازد، دهل ريتم تند را نگه مي دارد و بدن ها هم زمان با موسيقي به حركت در مي آيند.
گفته مي شود ريشه ليوا به ارتباط تاريخي سواحل جنوب ايران با برخي مناطق آفريقايي برمي گردد و به همين دليل ريتم و حركت در اين رقص حال و هوايي متفاوت دارد. حضور در يك اجراي اصيل ليوا باعث مي شود سخت بتوانيد فقط تماشاچي بمانيد؛ فضاي صميمي و انرژي بالاي برنامه شما را به وسط حلقه مي كشد و حتي با ياد گرفتن چند حركت ساده، خودتان هم بخشي از اجرا مي شويد.
آيين زار يكي ديگر از آيين هاي شناخته شده در قشم و جنوب ايران است. در اين آيين از موسيقي پر قدرت، ريتم تند، دود اسفند و حركت هاي تكراري بدن براي دور كردن باد هاي بد و انرژي هاي منفي استفاده مي شود. در گذشته وقتي فردي دچار بي قراري، كابوس و حال ناخوش توضيح ناپذير مي شد، او را نزد رهبر آيين زار مي بردند تا با اين مراسم به آرامش برسد.
امروزه اين آيين بيشتر جنبه نمادين و فرهنگي پيدا كرده و براي حفظ سنت در بعضي روستاها و باغ هاي آييني به شكل محدود و با رعايت حرمت شركت كنندگان اجرا مي شود. گردشگران نيز در قالب تورهاي فرهنگي مي توانند شاهد بخش هايي از اين آيين باشند، به شرط آن كه قوانين ميزبان را رعايت كنند، بدون اجازه عكس و فيلم نگيرند و به فضاي شخصي افراد احترام كامل بگذارند.
در كنار ليوا و زار، رقص هاي محلي ديگري نيز در قشم رايج است. در بسياري از عروسي ها و جشن هاي خانوادگي، مردان و زنان در دو صف يا يك دايره مي ايستند و با دست زدن، حركت هاي ساده و پا كوبيدن ريتميك، فضا را پر از شور و نشاط مي كنند. در برخي مراسم مذهبي نيز ترانه هاي دعايي با ريتم خاص خوانده مي شود و شركت كنندگان با حركت هاي آرام و منظم همراه آن مي شوند.
اگر دوست داريد در سفر خود فقط تماشاگر جاذبه هاي طبيعي نباشيد و مي خواهيد با فرهنگ جزيره آشنا شويد، بايد براي موسيقي محلي قشم و رقص هاي آن زمان جداگانه در نظر بگيريد. پيدا كردن چنين برنامه هايي بدون راهنما ممكن است دشوار باشد، اما تخفيفان قشم با گردآوري تورهاي فرهنگي و بليط رويدادها اين مسير را ساده تر كرده است. كافي است پيش از سفر يا حتي در طول اقامت خود تورهاي فرهنگي و برنامه هاي شبانه را جستجو كنيد.
برخي تورها ابتدا شما را به بازديد از جنگل هاي حرا، دره ستارگان يا روستاهاي قديمي مي برند و سپس شب را در يك خانه بومي يا محوطه ساحلي همراه با موسيقي زنده و رقص محلي ادامه مي دهند. در چنين برنامه هايي راهنما معمولا درباره معناي هر آهنگ و آيين توضيح مي دهد تا ارتباط شما با آن عميق تر شود. اين تركيب طبيعت گردي و تجربه فرهنگي يكي از جذاب ترين شكل هاي سفر به قشم است.
پاييز و زمستان به دليل هواي معتدل، زمان مناسبي براي شركت در برنامه هاي روباز و شبانه موسيقي محلي قشم است، اما اگر هدف شما شركت در جشن هاي خاصي مانند نوروز صياد باشد، بايد تاريخ سفر را با تقويم اين آيين ها هماهنگ كنيد. در تابستان نيز با وجود گرما، فضاي جشن هاي ساحلي و روستاهاي جنوبي حال و هواي متفاوتي دارد و بسياري از گردشگران دقيقا براي همين فضا به قشم سفر مي كنند.
علاوه بر جشن هاي بزرگ، در طول سال بسياري از اقامتگاه هاي بوم گردي و مجموعه هاي تفريحي برنامه هاي موسيقايي كوچك تر اما منظم برگزار مي كنند. اين برنامه ها معمولا جمع هاي صميمي تري هستند و فرصت بيشتري براي صحبت با نوازندگان و رقصندگان فراهم مي كنند. مي توانيد درباره روند تمرين، سازها، سختي هاي كار هنري در جزيره و داستان هاي پشت ترانه ها سوال بپرسيد و سفر را به يك كلاس زنده فرهنگ شناسي تبديل كنيد.
براي اينكه از تجربه موسيقي محلي قشم بيشترين لذت را ببريد، چند نكته ساده را فراموش نكنيد. قبل از هر چيز به فضاي فرهنگي ميزبان احترام بگذاريد. حتي اگر برنامه براي گردشگران طراحي شده باشد، باز هم ريشه آن در سنت هاي جدي و محترم مردم جزيره است. بدون اجازه از افراد عكس نزديك نگيريد و اگر برگزار كنندگان از شما خواستند در بخشي از آيين فقط تماشا كنيد، اين موضوع را بپذيريد.
نقطه مهم ديگر انتخاب لباس و كفش مناسب است. بسياري از برنامه ها در فضاي باز يا حياط خانه هاي بومي برگزار مي شود و ممكن است تا ديروقت ادامه پيدا كند. بهتر است كفش راحت، لباس سبك و در عين حال مناسب فرهنگ محلي به تن داشته باشيد و آب كافي همراه خود بياوريد. اگر در حلقه رقص شركت مي كنيد، نگران حرفه اي بودن حركت ها نباشيد؛ هدف اين برنامه ها لذت بردن و همراه شدن با جمع است نه اجراي بي نقص.
در نهايت سعي كنيد تا جايي كه ممكن است معناي ترانه ها و آيين ها را بفهميد. از راهنما يا ميزبان بخواهيد توضيح دهد هر آهنگ درباره چه موضوعي است و چرا در اين زمان و مكان خاص اجرا مي شود. وقتي داستان پشت موسيقي را بدانيد، هر نت و هر حركت براي شما معناي عميق تري پيدا مي كند و سفر شما از يك گشت ساده به يك تجربه فرهنگي كامل تبديل مي شود.
موسيقي محلي قشم و رقص هاي بومي آن خلاصه اي از تاريخ، باورها و روياهاي مردم جزيره است. از صداي پر شور ني انبان و ريتم كوبشي دهل تا آيين هاي درماني زار و حلقه هاي شاد ليوا، همه اين عناصر دست به دست هم داده اند تا هويت شنيداري و حركتي ويژه اي براي قشم شكل بگيرد. مسافري كه اين بخش از سفر را جدي بگيرد، قشم را نه فقط يك مقصد ساحلي، بلكه شهري زنده از فرهنگ و هنر مي بيند.
با استفاده از امكاناتي كه تخفيفان قشم فراهم كرده است، دسترسي به اين دنياي موسيقايي از هميشه ساده تر شده است. شما مي توانيد تورهاي فرهنگي را انتخاب كنيد، در برنامه هاي شبانه شركت كنيد، در حلقه هاي رقص وارد شويد و با نوازندگان محلي گپ بزنيد. اگر در سفر بعدي خود به قشم به دنبال تجربه اي عميق و ماندگار هستيد، موسيقي محلي قشم و رقص هاي بومي جزيره را در صدر فهرست برنامه هاي خود قرار دهيد.