همه چيز درباره تنگه چاهکوه شگفت انگيز قشم؛ از تاريخچه و ساختار زمين شناسي تا عکاسي، پياده روي و اصول سفر مسئولانه
تنگه چاهکوه قشم يکي از همان جاهايي است که وقتي وارد آن مي شويد، تجربه شما از مفهوم دره و تنگه کاملا عوض مي شود. ديواره هاي بلند، شيارهاي عجيب، حفره هاي بزرگ و مسير هاي باريک، همه در کنار هم منظره اي مي سازند که بيشتر شبيه صحنه فيلم هاي علمي تخيلي است تا يک دره در جنوب ايران. تنگه چاهکوه نه فقط يک جاذبه گردشگري محبوب، بلکه يک آزمايشگاه طبيعي براي مطالعات زمين شناسي و فرسايش سنگ ها است.
اگر به قشم سفر کرده ايد و فقط به سواحل و تفريحات دريايي بسنده کرده ايد، بدون ديدن چاهکوه نيمي از چهره واقعي جزيره را نديده ايد. اين تنگه نتيجه ميليون ها سال فرسايش است و هر شیار و حفره آن داستاني از برخورد آب، باد، نمک و زمان را تعريف مي کند. در عين حال، مسير پياده روي در چاهکوه آن قدر جذاب است که حتي اگر هيچ علاقه اي به زمين شناسي نداشته باشيد، باز هم از قدم زدن در آن سير نمي شويد.
در اين راهنما، تنگه چاهکوه را از جنبه هاي مختلف مرور مي کنيم؛ از موقعيت و مسير دسترسي گرفته تا تاريخچه شکل گيري، ساختار زمين شناسي، جاذبه هاي بصري، نکات ايمني و فوت و فن يک بازديد حرفه اي. هدف اين است که وقتي به چاهکوه مي رسيد، با ديدن هر شیار و ديواره بدانيد چه چيزي پيش روي شماست و چطور مي توانيد با احترام به طبيعت، بيشترين لذت را از اين مکان ببريد.
تنگه چاهکوه در بخش غربي جزيره قشم و در نزديکي روستاي چاهوي غربي قرار دارد. مسافراني که در شهر قشم يا ديگر نقاط جزيره اقامت دارند، معمولا با خودرو يا تورهاي يک روزه خود را به اين منطقه مي رسانند. مسير دسترسي آسفالت است، اما در بخش هاي پاياني کمي باريک و پر پيچ و خم مي شود و بهتر است با سرعت مناسب رانندگي کنيد.
در نزديکي ورودي تنگه، فضاي مناسبي براي توقف خودرو ها و تورها در نظر گرفته شده است. از اين نقطه به بعد بايد مسير را پياده ادامه بدهيد. مسير پياده روي در ابتدا نسبي آسان است و به تدريج وارد بخش هاي باريک تر و عميق تر مي شويد. اگر در روزهاي شلوغ و تعطيل سفر مي کنيد، بهتر است صبح زود يا ساعات ابتدايي روز را براي بازديد انتخاب کنيد تا هم از گرماي شديد در امان باشيد و هم بتوانيد در آرامش عکاسي و گشت و گذار کنيد.
تنگه چاهکوه يک شبه به وجود نيامده است. شکل فعلي اين دره نتيجه ميليون ها سال فرسايش سنگ هاي آهکي و ماسه سنگي است. در دوره هاي دور، بخش هاي وسيعي از منطقه زير آب هاي گرم دريا قرار داشته و رسوبات دريايي به مرور روي هم انباشته شده اند. اين رسوبات در طول زمان به سنگ هاي سخت تر و متراکم تر تبديل شده و بعد از بالا آمدن بستر دريا، در معرض باد، باران و جريان آب قرار گرفته اند.
فرآيند هاي فرسايش شيميايي و فيزيکي در کنار هم کار کرده اند تا شکاف هاي کوچک اوليه را به دره هاي عميق و ديواره هاي بلند تبديل کنند. آب باران در شيار هاي ريز نفوذ کرده، انحلال آهک را سرعت بخشيده و فضا هاي خالي بزرگ تري ساخته است. همزمان، جريان آب سطحي رسوبات را با خود برده و شیار هاي عمودي و افقي فعلي را شکل داده است. نتيجه اين روند طولاني، فضايي است که امروز آن را به نام تنگه چاهکوه مي شناسيم.
نام چاهکوه هم بي دليل انتخاب نشده است. در برخي نقاط تنگه، چاه هاي کم عمق و عميق حفر شده که براي جمع آوري آب باران و استفاده در گذشته کاربرد داشته اند. ترکيبي از وجود اين چاه ها و شکل دره، نام چاهکوه را براي اين منطقه جا انداخته است.
يکي از مهم ترين دلايلي که تنگه چاهکوه را در ميان جاذبه هاي طبيعي ايران خاص مي کند، فرم هاي عجيب و غير معمولي ديواره ها است. در طول مسير، با حفره هاي گرد، شیار هاي مارپيچ، خطوط مواج و شکاف هاي عميقي روبه رو مي شويد که هر کدام الگوي خاصي دارند. اين فرم ها به خاطر تفاوت جنس لايه ها، ميزان سختي سنگ و شدت فرسايش در نقاط مختلف ايجاد شده اند.
ديواره هاي تنگه عمدتا از سنگ هاي آهکي و ماسه سنگ هاي کنگلومرا تشکيل شده اند. در برخي بخش ها، لايه بندي افقي به وضوح ديده مي شود و در بخش هاي ديگر، خطوط عمودي حاصل از نفوذ آب و نمک چهره ديواره را تغيير داده است. در بعضي نقاط، حفره هاي بزرگي شبيه کاسه يا طاقچه روي ديواره ها به چشم مي خورد که نتيجه تجمع آب و انحلال انتخابي بخش هاي نرم تر سنگ است.
در بخش هايي از مسير، فاصله دو ديواره آن قدر کم مي شود که تنها يک نفر به سختي مي تواند عبور کند. همين باريک شدن مسير، حس ورود به يک دره اسرار آميز را تقويت مي کند. اما در کنار جذابيت بصري، لازم است در چنين نقاطي با دقت و احتياط حرکت کنيد تا از سر خوردن يا برخورد با برجستگي هاي سنگي جلوگيري شود.
شايد در نگاه اول تنگه چاهکوه يک فضاي کاملا سنگي و خشک به نظر برسد، اما در واقع يک اکوسيستم کوچک و حساس است. شيب ديواره ها و سايه اي که در طول روز روي بخش هاي مختلف تنگه مي افتد، ريز اقليم هاي متفاوتي را در فواصل کوتاه ايجاد مي کند. در نتيجه، گياهان مقاوم به خشکي، جلبک ها و گاهي خزه ها در شکاف ها و نقاط مرطوب تر رشد مي کنند.
چاه هاي کوچک و حوضچه هاي طبيعي که پس از بارندگي در دل تنگه شکل مي گيرند، منبع آب موقتي براي جانوران کوچک و پرندگان هستند. اگر دقت کنيد، ممکن است رد پا يا آثار حضور پرندگان و حشرات را در اطراف اين حوضچه ها ببينيد. در گذشته، همين چاه ها براي ساکنان منطقه اهميت حياتي داشته و نام چاهکوه نيز از همين موضوع الهام گرفته است.
از نگاه محيط زيستي، چاهکوه نمونه اي از منطقه اي است که اگر فشار گردشگري بدون مديريت ادامه پيدا کند، به سرعت آسيب مي بيند. تجمع زباله، خط و خش انداختن روي ديواره ها، نوشتن يادگاري و شکستن قطعات سنگي، همگي مواردي است که متاسفانه در برخي دره هاي ديگر مشاهده شده و در صورت بي توجهي، مي تواند چهره چاهکوه را هم تغيير دهد.
ترکيب عوامل مختلف باعث شده تنگه چاهکوه به يکي از محبوب ترين جاذبه هاي قشم تبديل شود. از يک طرف، دسترسي نسبتا آسان است و مي توان در قالب يک برنامه نيم روزه يا يک روزه از شهر قشم به اين منطقه رفت و برگشت کرد. از طرف ديگر، فرم هاي بصري تنگه آن قدر جذاب است که حتي افراد غير حرفه اي نيز مي توانند عکس هاي چشمگير ثبت کنند.
مسير پياده روي در چاهکوه نه آن قدر سخت است که فقط به درد کوهنوردان حرفه اي بخورد و نه آن قدر ساده که هيچ حس ماجراجويي در آن نباشد. اگر کفش مناسب، آب کافي و آمادگي بدني نسبتا خوب داشته باشيد، مي توانيد با سرعت معمول از بخش اصلي تنگه بازديد کنيد و در طول مسير چند بار براي عکاسي و استراحت توقف داشته باشيد.
علاوه بر اين، چاهکوه فرصتي عالي براي آشنايي عملي با مفاهيم زمين شناسي است. بسياري از راهنمايان محلي در تورها، درباره نحوه شکل گيري لايه ها، نقش آب در فرسايش و داستان چاه هاي قديمي توضيح مي دهند. اين توضيحات، بازديد را از يک گردش ساده به يک تجربه آموزشي جذاب تبديل مي کند.
بازديد از تنگه چاهکوه هرچند براي اکثر افراد ممکن است، اما بدون رعايت چند نکته ساده مي تواند خسته کننده يا حتي خطرناک شود. اولين نکته، انتخاب زمان مناسب است. در ماه هاي گرم سال، گرماي ظهر و بعد از ظهر در فضاي نسبتا بسته تنگه آزار دهنده خواهد بود. بهتر است صبح زود يا اواخر بعد از ظهر را براي بازديد انتخاب کنيد.
دومين نکته، تجهيزات و پوشش مناسب است. کفش پياده روي يا کتاني با کفي مقاوم، بهترين گزينه براي عبور از روي سنگ ها و شن هاي مسير است. دمپايي يا کفش صاف ممکن است باعث سر خوردن يا آسيب شود. همراه داشتن آب کافي، کلاه، عينک آفتابي و کرم ضد آفتاب نيز الزامي است، چون حتي اگر بخشي از مسير در سايه باشد، در بقيه مسير در معرض مستقيم نور آفتاب قرار مي گيريد.
سومين نکته، توجه به وضعيت جوي و احتمال بارندگي است. هرچند بارش شديد در اين منطقه فراوان نيست، اما در صورت باران سنگين، خطر سيلاب ناگهاني در تنگه وجود دارد. اگر پيش بيني هوا از احتمال بارندگي شديد خبر مي دهد، بهتر است بازديد را به زمان ديگري موکول کنيد.
تنگه چاهکوه بهشت عکاسان است؛ اما براي اين که نتيجه کار شما از چند عکس معمولي موبايل فراتر برود، بهتر است چند نکته را رعايت کنيد. نور ملايم صبح يا اواخر بعد از ظهر، بهترين شرايط را براي ثبت بافت ديواره ها و عمق شيارها فراهم مي کند. در ساعات وسط روز، تضاد شديد نور و سايه ممکن است جزئيات را از بين ببرد.
زاويه ديد را مدام تغيير دهيد. گاهي از پايين به بالا، گاهي از وسط تنگه به سمت خروج، و گاهي نزديک به ديواره ها عکس بگيريد تا حجم و عمق فضا بهتر نشان داده شود. حضور يک يا دو نفر در کادر مي تواند مقياس ارتفاع ديواره ها را به بيننده منتقل کند. اگر سه پاي سبک داريد، استفاده از آن براي ثبت عکس هاي کم نور در سايه تنگه مفيد خواهد بود.
در عين حال، مراقب باشيد براي گرفتن يک کادر خاص، خود را در موقعيت خطرناک قرار ندهيد. قرار گرفتن روي لبه هاي مرتفع، نزديک شدن بيش از حد به شکاف هاي عميق يا ايستادن روي سنگ هاي لغزنده فقط براي يک عکس، ارزش به خطر انداختن سلامت را ندارد.
تنگه چاهکوه ميراث طبيعي همه ما است و حفظ آن براي نسل هاي بعدي به رفتار امروز ما بستگي دارد. مهم ترين گام، مديريت زباله است. هر آنچه با خود به تنگه مي بريد بايد همراه خود برگردانيد؛ از بطري آب و بسته هاي خوراکي گرفته تا دستمال کاغذي و کيسه هاي پلاستيکي. به هيچ عنوان زباله را در شکاف ها يا حفره هاي سنگي رها نکنيد، چون جمع آوري آن بعدها بسيار دشوار خواهد بود.
همچنين از نوشتن يادگاري روي ديواره ها، شکستن برجستگي هاي سنگي يا دستکاري حفره ها خودداري کنيد. هر خط که روي سنگ مي افتد، بخشي از زيبايي تنگه را براي همه بازديدکنندگان بعدي از بين مي برد. اگر کودکان همراه شما هستند، از ابتدا برايشان توضيح دهيد که چاهکوه يک کلاس درس در دل طبيعت است، نه يک زمين بازي براي تخريب سنگ ها.
حمايت از راهنمايان محلي و تورهاي حرفه اي که روي اصول سفر پايدار تاکيد دارند، يک راه غير مستقيم اما موثر براي حفاظت از تنگه است. هرچه تقاضا براي گردشگري مسئولانه بيشتر شود، فشار براي نظارت و مديريت بهتر منطقه هم افزايش پيدا مي کند.
تنگه چاهکوه نمونه اي کم نظير از تلفيق علم و زيبايي است. از ديد يک زمين شناس، اين دره سند زنده اي از تاريخ زمين، فرسايش، رسوب گذاري و تغيير شکل لايه هاي سنگي است. از ديد يک عکاس، چاهکوه مجموعه اي از خطوط، بافت ها و سايه ها است که هر لحظه مي تواند به يک قاب تماشايي تبديل شود. از ديد يک گردشگر عادي هم اين تنگه فقط يک چيز است: تجربه اي متفاوت و ماندگار در قلب جزيره قشم.
اگر قصد سفر به قشم را داريد، جايي در برنامه خود براي چاهکوه باز کنيد و با آمادگي مناسب، زمان کافي و نگاه مسئولانه به سمت آن برويد. در مقابل، تنگه چاهکوه به شما فرصتي مي دهد تا در سکوت ميان ديواره هاي بلند قدم بزنيد، لمس کنيد که زمان با سنگ ها چه کرده است و در نهايت با احترام بيشتر نسبت به طبيعت، از اين دره شگفت انگيز خارج شويد. اين احترام، بهترين سوغاتي است که مي توانيد از تنگه چاهکوه با خود ببريد.